Təkamülü sürətləndirən mexanizm tapıldı

Alimlər orqanizmdəki genetik variasiyaları "susduran" zülalı tapdıqlarına dair açıqlama verdilər. Çətin şərtlərdə bu zülalın səviyyəsi aşağı düşür və növ sürətli şəkildə təkamülləşməyə başlayır. Tədqiqatın nəticələri 13 dekabr 2013 tarixində Sciencejurnalında dərc edildi.

Bostonda yerləşən Harvard Tibb Məktəbindən (ABŞ) olan Nicolas Rohner və həmkarları Meksika tetrası (Astyanax mexicanus) növündən olan çay balıqları üzərində tədqiqat aparmağa başladılar. Təkamül nöqteyi-nəzərindən məlumdur ki, bu növ az müddət əvvəl sualtı mağaralarda yaşamağa başlamışdır. Balıqlar rənglərini və qaranlıq mağaralarda lazımsız olan gözlərini itirərək, su təzyiqindəki dəyişikliklərə daha hissiyyatlı olaraq yeni şəraitlərə uyğunlaşmışdılar.

Təkamülü əhatə edən nəzəriyyələrdən birinə görə yeni şərtlərə uyğunlaşmağı təmin edən genetik mutasiyalar əslində növün normal şərtlərdə yaşamış nümayəndələrində də olmalı idi, amma müəyyən səbəblərdən onların qarşısı alınırdı.

Hələ əvvəldən alimlərə fərqli növlərdə bu cür mutasiyaların HSP90 zülalını susdurduğu məlum idi, hansı ki öz növbəsində digər zülalların strukturunun formalaşmasında əhəmiyyətli rola malikdir. Stress şərtlər daxilində hüceyrələrdə HSP90 zülalının səviyyəsinin aşağı düşməsi mutasiyalara ortaya çıxma imkanı yaradır və hətta onlardan bəzilərinin faydalı olması üçün şəraitlər təqdim edir.

Alimlər görmə bacarığı olan və olmayan tetra balıqları üzərində bir sıra təcrübələr keçirdilər. Onlar, HSP90-ı blok edən maddənin orqanizmə daxil ola biləcəyi şərtlərdə görmə bacarığı olan balıqları böyütdülər. Nəticədə bu balıqlardan bəzilərinin gözlərinin ölçüsünün böyüdüyünü, digərlərininsə kiçildiyini və bu xüsusiyyətlərin də nəsillərlə ötürüldüyünü aşkar etdilər.

Bundan başqa alimlər balıqların təbii mühitdə qarşılaşa biləcəkləri fərqli şərtlərin balıqlara necə təsir edə biləcəyini araşdırdılar - suyun turşuluğundan tutmuş oksigen tərkibli suya və ya onun temperaturuna qədər. Əsas vacib amil sualtı mağaralarda olan suyun aşağı duzlu tərkibi oldu. Alimlər aşağı duzlu sularda böyüdülmüş görmə qabiliyyəti olan balıqlarda göz ölçüsünün əhəmiyyətli şəkildə dəyişildiyini qeyd etdilər.

Tədqiqatla əlaqədar Nicolas Rohner bunları dedi:

"Bu təcrübə bizə ilk dəfə HSP90 vasitəçiliyindəki mexanizmin real morfoloji adaptiv əlamətləri meydana gətirmək üçün onurğalılara tətbiq edilə biləcəyinin mümkün olduğunu göstərdi."